Bij depressie spelen veel factoren een rol. Een daarvan is de microbiota. Verstoring hiervan heeft gevolgen voor de darm-hersenas.
Een depressie is een mentale aandoening waarbij onder meer sprake is van een aanhoudende sombere stemming en/of een duidelijk afname van interesse of plezier in (bijna) alle activiteiten. In Nederland lijden jaarlijks 15 op de 1000 mannen en 31 op de 1000 vrouwen aan een depressie.(1) Bij het ontstaan ervan speelt een combinatie van genetische, psychologische, biologische en sociale factoren een rol.(1,2) Een van deze factoren is de darmmicrobiota.
Rol microbiota bij depressie
De ontdekking van de microbiota-darm-hersenas heeft geleid tot groeiende wetenschappelijke belangstelling voor de rol van de darmmicrobiota bij depressie. Om wat voor verband het precies gaat, is op dit moment nog niet duidelijk.(3) Onderzoek bij muizen laat echter zien dat het mogelijk causaal kan zijn: het toedienen van breedspectrum antibiotica bij muizen leidde namelijk tot dysbiose van de darmmicrobiota en tot depressief gedrag, terwijl toediening van probiotische bacteriën dit gedrag vervolgens weer wist om te keren.(4) Wanneer steriele muizen een poeptransplantatie krijgen met ontlasting van depressieve mensen, beginnen zij ook depressief gedrag te vertonen.(5) Wanneer hetzelfde type muizen ontlasting van gezonde mensen krijgen, vertonen ze dit gedrag niet.(3)
Mensen met depressie hebben afwijkende microbiota
Bij mensen is er ook een verband gevonden tussen de darmbacteriën en depressie. Mensen die lijden aan een depressie blijken namelijk een andere samenstelling van de darmmicrobiota te hebben dan gezonde mensen.(3,6) Een afwijkende darmmicrobiota kan van invloed zijn op de wijze waarop de darm-hersenas functioneert en zo de communicatie tussen darmen en hersenen verstoren.
Uit onderzoek naar de samenstelling van de darmmicrobiotablijkt dat depressieve mensen meer bacteriën hebben die behoren tot de Bacteroidetes en de Proteobacteria en minder bacteriën die behoren tot de Firmicutes, terwijl gezonde mensen over het algemeen meer Firmicutes hebben.(7)
Dit kan bijvoorbeeld van invloed zijn op de productie en functie van neurotransmitters in het menselijk lichaam.(8)
Depressie en PDS
Depressieve mensen hebben vaak ook last van maag-darmklachten, zoals verminderde eetlust, een verstoord metabolisme en functionele darmaandoeningen, waaronder prikkelbaredarmsyndroom (PDS).(7) Omgekeerd blijken mensen met PDS drie keer meer risico te lopen op een depressie dan mensen zonder PDS.(10) Mensen met zowel PDS als een depressie blijken eenzelfde afwijking van de darmmicrobiota te vertonen.(11) Ook zijn er bij PDS-patiënten afwijkingen in verschillende gebieden in de hersenen gevonden, wat erop duidt dat het centrale zenuwstelsel betrokken is bij PDS.(12) Een van de behandelingen voor de darmproblemen bij PDS is medicatie die inwerkt op de hersenen, zoals antidepressiva.(13) Maar ook cognitieve gedragstherapie en hypnotherapie of mindfulness worden met succes ingezet bij PDS.(14) Dit duidt eveneens op een link tussen stemming en de darmen.
Probiotica bij depressie
Bepaalde behandelingen van depressie blijken ook de darmmicrobiota te beïnvloeden. Zo kunnen leefstijladviezen als meer bewegen en gezonder eten een positief effect hebben op depressieve klachten.(15,16) Het effect van beide interventies verloopt onder andere via de darmmicrobiota. Onderzoek laat zien dat lichaamsbeweging leidt tot een toename van het aantal bacteriën behorend tot de Firmicutes.(17) En een voedingspatroon dat rijk is aan vezels zorgt voor positieve veranderingen in de darmmicrobiota, wat leidt tot een toename van de productie van korteketenvetzuren.(18)
Een andere manier om de darmmicrobiota te moduleren, en daarmee de communicatie tussen de darmen en de hersenen te beïnvloeden, is met probiotica. Probiotica kunnen bijdragen aan het herstellen van dysbiose doordat ze de groei van pathogenen remmen. Ze kunnen de productie van korteketenvetzuren en diverse andere metabolieten stimuleren, waaronder neurotransmitters. Ook kunnen ze cellen van het immuunsysteem beïnvloeden en de afscheiding van ontstekingsremmende cytokines stimuleren en die van ontstekingsbevorderende stoffen remmen. Hierdoor kan laaggradige ontsteking verminderen.(19)
Verschillende gerandomiseerde klinische onderzoeken met probiotica tonen aan dat zij in staat zijn de darm-hersenas te beïnvloeden, en daarmee stemming en gedrag. Zo zorgde probiotica ervoor dat gezonde mensen minder gingen piekeren wanneer zij gestrest waren. Verder bleek het werkgeheugen van deelnemers in de probioticagroep beter te gaan werken onder stress, en namen angst en depressieklachten af.(20–22)
Ook meta-analyses laten zien dat probiotica effectief kunnen zijn bij depressie. Zo vond een meta-analyse van 24 onderzoeken een klein, maar significant effect. Significantie was echter afhankelijk van de duur van de behandeling: alleen wanneer er langer dan een maand probiotica werd gebruikt, was het effect significant. Ook bleek het effect sterker te zijn bij mensen met ernstige depressie.(23) Een andere meta-analyse, waarin 16 onderzoeken werden meegenomen, liet zien dat probiotica een significant effect hebben op de behandeling van depressie en angstigheid ten opzichte van placebo.(24)
Ook blijken antidepressiva effectiever in het verbeteren van depressieve symptomen wanneer ze gecombineerd worden met probiotica. Wel was het effect van de combinatie alleen significant bij deelnemers met een hoge therapietrouw.(25)
Probiotica mogelijk zinvol als aanvulling
Een toenemende hoeveelheid onderzoek laat zien dat de darmmicrobiota een van de factoren kan zijn die een rol spelen bij depressie. Therapeutische benaderingen die ook de microbiota beïnvloeden lijken bij te dragen aan verbetering van de depressieve symptomen. Onderzoek laat zien dat probiotica daar mogelijk een van is.
Bronnen:
1. Depressie| NHG-Richtlijnen [Internet]. [geciteerd 9 augustus 2022]. Beschikbaar op:https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/depressie
2. Wat is een depressie? [Internet]. Hersenstichting. [geciteerd 9 augustus 2022]. Beschikbaar op: https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/depressie/
3. Cryan JF, O’Riordan KJ, Cowan CSM, Sandhu KV, Bastiaanssen TFS, Boehme M, e.a. The Microbiota-Gut-BrainAxis. Physiol Rev. 1 oktober 2019;99(4):1877–2013.
4. Guida F, Turco F, Iannotta M, De Gregorio D, Palumbo I, Sarnelli G, e.a. Antibiotic-induced microbiota perturbation causes gut endocannabinoidome changes, hippocampal neuroglial reorganization and depression in mice. BrainBehav Immun. 1 januari 2018;67:230–45.
5. Zheng P, Zeng B, Zhou C, Liu M, Fang Z, Xu X, e.a. Gut microbiome remodeling induces depressive-like behaviors through a pathway mediated by the host’s metabolism. Mol Psychiatry. juni 2016;21(6):786–96.
6. Nikolova VL, Hall MRB, Hall LJ, Cleare AJ, Stone JM, Young AH. Perturbations in Gut Microbiota Composition in Psychiatric Disorders: A Review and Meta-analysis. JAMA Psychiatry. 1 december2021;78(12):1343–54.
7. Zhu F, Tu H, Chen T. The Microbiota–Gut–Brain Axis in Depression: The Potential Pathophysiological Mechanisms and Microbiota Combined Antidepression Effect. Nutrients. 16 mei 2022;14(10):2081.
8. Du Y, Gao XR, Peng L, Ge JF. Crosstalk between the microbiota-gut-brain axis and depression. Heliyon. 1 juni 2020;6(6):e04097.
9. Aizawa E, Tsuji H, Asahara T, Takahashi T, Teraishi T, Yoshida S, e.a. Possible association of Bifidobacterium and Lactobacillus in the gut microbiota of patients with major depressive disorder. J Affect Disord. 15 september 2016;202:254–7.
10. Zamani M, Alizadeh-Tabari S, Zamani V. Systematic review with meta-analysis: the prevalence of anxiety and depression in patients with irritable bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther. 2019;50(2):132–43.
11. Simpson CA, Mu A, Haslam N, Schwartz OS, Simmons JG. Feeling down? A systematic review of the gutmicrobiota in anxiety/depression and irritable bowel syndrome. J Affect Disord. 1 april 2020;266:429–46.
12. Aziz MNM, Kumar J, Muhammad Nawawi KN, Raja Ali RA, Mokhtar NM. Irritable Bowel Syndrome,Depression, and Neurodegeneration: A Bidirectional Communication from Gut to Brain. Nutrients. 31 augustus 2021;13(9):3061.
13. Kułak-Bejda A, Bejda G, Waszkiewicz N. Antidepressants for irritable bowel syndrome-A systematicreview. Pharmacol Rep PR. december 2017;69(6):1366–79.
14. Ford AC, Harris LA, Lacy BE, Quigley EMM, Moayyedi P. Systematic review with meta-analysis: the efficacy of prebiotics, probiotics, synbiotics and antibiotics in irritable bowel syndrome. Aliment Pharmacol Ther. november 2018;48(10):1044–60.
15. Recchia F, Leung CK, Chin EC, Fong DY, Montero D, Cheng CP, e.a. Comparative effectiveness of exercise, antidepressants and their combination in treating non-severe depression: a systematic review and network meta-analysis of randomised controlled trials. Br J Sports Med[Internet]. 16 september 2022 [geciteerd 27 oktober 2022]; Beschikbaar op:https://bjsm.bmj.com/content/early/2022/09/23/bjsports-2022-105964
16. O’Neill S, Minehan M, Knight-Agarwal CR, Turner M. Depression, Is It Treatable in Adults Utilising Dietary Interventions? A Systematic Review of Randomised Controlled Trials. Nutrients. 27 maart 2022;14(7):1398.
17. Donati Zeppa S, Amatori S, Sisti D, Gervasi M, Agostini D, Piccoli G, e.a. Nine weeks of high-intensity indoor cycling training induced changes in the microbiota composition in non-athlete healthy male college students. J Int Soc Sports Nutr. 18 december2021;18(1):74.
18. Cronin P, Joyce SA, O’Toole PW, O’Connor EM. Dietary Fibre Modulates the Gut Microbiota. Nutrients.13 mei 2021;13(5):1655.
19. Abatenh E. Health-benefits-of-probiotics. 27 juni 2018;
20. Steenbergen L, Sellaro R, van Hemert S, Bosch JA, Colzato LS. A randomized controlled trial to test the effect of multispecies probiotics on cognitive reactivity to sad mood. Brain Behav Immun. 1 augustus 2015;48:258–64.
21. Chahwan B, Kwan S, Isik A, van Hemert S, Burke C, Roberts L. Gut feelings: A randomised, triple-blind, placebo-controlled trial of probiotics for depressive symptoms. J AffectDisord. 15 juni 2019;253:317–26.
22. Dao VH, Hoang LB, Trinh TO, Tran TTT, Dao VL. Psychobiotics for Patients with Chronic Gastrointestinal Disorders Having Anxiety or Depression Symptoms. J Multidiscip Healthc. juni 2021;Volume 14:1395–402.
23. Liu RT, Walsh RFL, Sheehan AE. Prebiotics and probiotics for depression and anxiety: A systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials. Neurosci Biobehav Rev. juli 2019;102:13–23.
24. El Dib R, Periyasamy AG, de Barros JL, França CG, Senefonte FL, Vesentini G, e.a. Probiotics for the treatment of depression and anxiety: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Nutr ESPEN. oktober 2021;45:75–90.
25. Schaub AC, Schneider E, Vazquez-Castellanos JF, Schweinfurth N, Kettelhack C, Doll JPK, e.a. Clinical, gut microbial and neural effects of a probiotic add-on therapy in depressed patients: a randomized controlled trial. Transl Psychiatry. 3 juni 2022;12(1):227.